Postać wielkiego dramatopisarza budzi wiele kontrowersji. Część szekspirologów twierdzi, że słabo wykształcony Szekspir, nawet przy wrodzonej inteligencji, nie mógłby napisać tak erudycyjnych, nasączonych wiedzą historyczną i znajomością literatury tekstów.
Luki w biografii Szekspira już od połowy XVIII wieku budzą wątpliwości i pytanie: czy to rzeczywiście on był autorem wszystkich przypisywanych mu dzieł? Wśród słynnych niedowiarków podważających autorstwo Stratfordczyka znaleźli się m.in. Mark Twain, Henry James, Zygmund Freud a nawet Charlie Chaplin oraz cała rzesza historyków literatury. Lista potencjalnych autorów „Burzy” zawiera 84 propozycje. Podstawy dawnych i współczesnych wątpliwości są te same: podejrzenie budzą pochodzenie i poziom wykształcenia Szekspira. Jego ojciec – z zawodu rękawicznik – potrafił podpisać się jedynie krzyżykiem. Przeanalizowano 6 podpisów, które miały potwierdzić brak zdolności pisarskich Williama, co z kolei skłoniło zwolenników teorii spiskowych, tak zwanych anty-Stratfordystów, do wysnucia tezy, iż sam Szekspir nie potrafił wiele napisać. Wiadomo, że jego córki były niepiśmienne również. Nawet jeśli Szekspir władał umiejętnością pisania, to skąd wiedza i erudycja u chłopaka, który uczył się w przeciętnej szkole i nigdy nie skończył żadnego uniwersytetu? Podczas gdy sygnowane jego nazwiskiem teksty przesiąknięte są faktami z licznych dziedzin nauki (historii, prawa a nawet astronomii) oraz cytatami w wielu językach. Skąd u prostego mężczyzny znajomość obyczajowości dworskiej? I w reszcie jak wytłumaczyć przekonujące i realistyczne opisy życia za granicą (szczególnie we Włoszech) zawarte w jego utworach, skoro wiemy, iż Szekspir nie podróżował?! A na koniec warto wrzucić do beczki jeszcze jedno pytanie: dlaczego o jego śmierci dowiadujemy się jedynie z notatki plebana, która głosi „Shakespeare, Drayton i Ben Jonson mieli wesołe spotkanie i chyba za dużo wypili, bo Shakespeare zmarł na gorączkę wówczas złapaną”. Wiadomo, że wielki autor w testamencie zapisał córce „stodoły, stajnie, sady, ogrody, grunty i czynsze”, a żonie „swoje drugorzędne łóżko z wyposażeniem”, natomiast o dziedziczeniu książek i związanego z karierą splendoru nie znalazło się ani słowo.
ŚLEDZTWO SZYTE GRUBYMI NIĆMI
„Można mieć wrodzoną inteligencję, ale nie można urodzić się z taką wiedzą o literaturze” – uważa Mark Rylance, dyrektor artystyczny londyńskiego teatru Globe, aktor i specjalista w dziedzinie dzieł Szekspira. Jeśli więc Szekspir nie napisał „Romea i Julii”, to kto? Do tej pory badacze wpadali na męskie tropy: „Myślę, że to hrabia Oksfordu – Edward de Vere'a napisał Szekspira (…) jest mnóstwo zabawnych koincydencji, które to wyjaśniają”. Poza pochodzeniem, wykształceniem i praktyką literacką, argumentem przemawiającym za tym właśnie tropem jest herb de Vere'a przedstawiający lwa potrząsającego włócznią – a potrząsać włócznią to po angielsku shake spear. Ponadto „Biblia” należąca do hrabiego pełna jest podkreślonych wersów, które pojawiają się m.in. w „Sonetach”. Czy jednak te dowody można uznać za przekonywujące?
„Reszta jest milczeniem” jak bez wątpliwości powiedział Hamlet, niezależnie od tego, kto włożył mu w usta ten tekst.
Przed stosunkowo nową koncepcją opowiadającą się za de Vere'em, typowano Francisa Bacona. Wyznawcy tej teorii uważają, że zaszyfrował on wiadomość o sobie w „tekstach Szekspira”. Pod koniec XIX wieku zbudowano nawet maszynę, która miała złamać ów szyfr. Na przykład słowo „honorificabilitudinitatibus”, użyte w „Straconych zachodach miłości”, miało być anagramem od „hi ludi F. Baconis nati tuiti orbi”, co znaczy „dzieło Bacona zachowane dla świata”. Jednak mało prawdopodobne, aby ten zajęty filozofią, polityką i prawem renesansowy uczony mógł trzasnąć na boczku 37 sztuk i 154 sonety. Na zastępcę Szekspira typowano również jego scenicznego konkurenta – Christopera Marlowe’a, autora „Tamerlana Wielkiego”. Oficjalnie Marlow zginął podczas knajpianej awantury. Jednak wyznawcy teorii, że to on był prawdziwym Szekspirem, uważają, że śmierć została sfingowana, a homoseksualny pisarz, któremu groził proces o bezbożność, ukrył się w posiadłości swojego kochanka sir Thomasa Walsinghama i tam napisał dzieła znane pod nazwiskiem Szekspira. Należy również wspomnieć o koncepcji autora zbiorowego, czyli trupy złożonej z Jonsona, Marlowe’a i paru innych koleżków, którzy tworzyli The Wild Goose Club. Ponoć panowie raz w miesiącu jadali obiad w znanej oberży i po kotlecie przy winie wspólnie pisali sztuki, m.in. „Hamleta”. Szekspir podobno był w owym lokalu kelnerem, więc może stąd ów pseudonim? Podstawowe pytanie brzmi: dlaczego pod „Romeo i Julią” oraz innymi sztukami widnieje imię i nazwisko Williama Szekspira, jeśli ten ich nie napisał? Według zwolenników teorii spiskowych Szekspir był właścicielem teatru, obracał się w licznych kręgach teatralnych, pożyczał pieniądze. Był zatem idealną przykrywką dla autorów chcących zachować anonimowość.
TEATR ELŻBIETAŃSKI I GENDER
Można powiedzieć, że twórczość Szekspira jest abecadłem w dziedzinie gender. Szekspir wciąż poszukiwał tożsamości dla swoich postaci, których seksualność rzadko bywała jednoznaczna. Warto przy okazji przypomnieć, że w teatrze elżbietańskim nie było aktorek, a mężczyźni grali wszystkie kobiece role. Niedawno przybył nowy trop w śledztwie odnośnie autorstwa dzieł Szekspira. Podczas konferencji Shakespearean Authorship Trust w Londynie amerykańska pisarka Robin Williams przekonywała, że wieszcz był kobietą, a nawet konkretną osobą płci żeńskiej noszącą nazwisko Mary Sidney Herbert. Sidney była hrabiną Pembroke oraz poetką, obok królowej Elżbiety I jedną z najlepiej wykształconych kobiet w ówczesnej Anglii. Posługując się terminologią kryminalistyczną Mary Sidney miała motyw, środki i okazję do napisania sztuk sygnowanych przez Szekspira. Była bowiem osobą nie tylko znakomicie wykształconą, znającą języki obce, niezwykle oczytaną i posiadająca pokaźną kolekcję książek, ale również zaangażowaną w kreowanie lokalnego światka literackiego. W swej posiadłości w Wiltshire prowadziła salon literacki, który Gary Waller z Purchase College w Nowym Jorku, nazwał „wylęgarnią rewolucji literackiej”, a samą hrabinę „pierwszą liczącą się kobietą w literaturze angielskiej”. Dzięki znajomościom i obyciu mogła zabiegać o wystawienie swych sztuk w teatrze. Ponadto hrabina Sidney urodziła się trzy lata przed Szekspirem, a zmarła pięć lat po nim. W przeciwieństwie do pozostałych kandydatów na wieszcza, w tym najpoważniejszego z nich, czyli de Vere’a, który zmarł dwanaście lat przed Williamem, żyła niemal dokładnie w tym samy czasie. Jak twierdzi Williams, uznanie Sidney za rzeczywistą autorkę sztuk Szekspira rozwiązałoby wiele innych zagadek, m.in. taką: dlaczego żonaty autor ze Stratford pisał sonety miłosne do młodego mężczyzny? Oczywiście można by sądzić, że Szekspir był homoseksualistą bądź przejawiał skłonności biseksualne. Wiadomo jednak, że Sidney miała młodszego od siebie kochanka – Matthew Listera. Dwa kolejne argumenty dają jeszcze bardziej do myślenia. Otóż pierwsze zbiorowe (pośmiertne) wydanie sztuk Szekspira, tzw. Folio z 1623 roku, było dedykowane synom hrabiny. Znalazł się w nim pean ku czci Łabędzia Avonu napisany przez Bena Jonsona, przyjaciela i jednocześnie literackiego rywala Szekspira. Wiadomo, że Sidney była właścicielką posiadłości nad rzeką Avon, której symbolem wizualnym był właśnie łabędź; a na ostatnim portrecie ubranie hrabiny udekorowane jest małymi wizerunkami tego ptaka. Gdy Sidney przeżywała kłopoty i kryzysy osobiste, twórczość Szekspira przybierała mrocznych barw. Trudno zaprzeczyć, że elementy tej układanki pasują do siebie idealnie – mówi Williams.
Choć teza badaczki brzmi intrygująco, a nawet racjonalnie, jej wywód opiera się jedynie na poszlakach. I dopóki nie pojawią się dowody typu korespondencja hrabiny z przyjacielem, który wychwala „Hamleta” jej autorstwa, nie można uznać zagadki za definitywnie rozwiązaną. Jednak feministki nie zasypiają gruszek w popiele. Istnieje bowiem teoria wg której Szekspir to sama... Elżbieta I. Naukowcy doszli do tego wniosku, porównując kształt głów królowej i Szekspira na ich portretach. Kolejny dość grubymi nićmi szyty damski trop prowadzi do poetki Emilii Bassano Lanier. Wskazywać mają na nią bohaterki utworów Szekspira o tym imieniu (m.in. Emilia, żona Jagona w „Otellu”) albo podobnie nazywający się bohaterowie, tak jak ona włoskiego pochodzenia (np. Bassanio, przyjaciel „Kupca weneckiego”). Jeżeli nawet sama Lanier nie jest autorką dzieł Szekspira, to przynajmniej jest tajemniczą Dark Lady z jego „Sonetów”.
To wszystko pytania, spekulacje i domysły. „Reszta jest milczeniem” jak bez wątpliwości powiedział Hamlet, niezależnie od tego, kto włożył mu w usta ten tekst.
Fot. wikipedia.org, unsplash.com, pixabay.com