Margaret Sanger, amerykańska feministka i jedna z pierwszych edukatorek seksualnych, urodziła się 14 września 1879 roku, jako szóste z jedenaściorga dzieci. Matka, Irlandka z pochodzenia, zmarła w wieku 49 lat na gruźlicę. Margaret uważała, że przyczyną wycieńczenia i śmierci matki była nie choroba, ale jej ojciec, przez którego matka była aż osiemnaście razy w ciąży.
Margaret, niepokorna od dzieciństwa, interesowała się medycyną i biologią. Z pomocą dwóch starszych sióstr dostała się do Claverack College, skąd została wyrzucona za permanentne opuszczanie zajęć. Zapisała się potem do White Plains Hospital na kurs pielęgniarstwa, którego ostatecznie nie ukończyła. Na kilka miesięcy przed uzyskaniem dyplomu poślubiła architekta Williama Sangera. Dzięki temu związkowi uzyskała to, co było dla niej najważniejsze – finansową niezależność od ojca.
Kobiety – zdaniem Sanger – powinny decydować o tym, ile chcą mieć dzieci i kiedy. Tylko dzięki temu staną się one wolne i będą mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym.
W 1910 roku Sangerowie przenieśli się do Nowego Yorku, gdzie Margaret poznała członków tamtejszej bohemy. Wielu z nich było gorliwymi wyznawcami ideologii Marksa. Zafascynowana teorią walki klas i ideami socjalizmu, brała udział w strajkach w obronie robotników. Jednak już dwa lata później jej myśli zaprzątało co innego – prawo kobiet do antykoncepcji. Walce o nie poświęciła całe swoje życie.
Margaret głosiła, że podstawą zmian sytuacji społecznej jest podniesienie świadomości opinii publicznej w kwestiach związanych z seksualnością człowieka. To kobiety – zdaniem Sanger – powinny decydować o tym, ile chcą mieć dzieci i kiedy. Tylko dzięki temu staną się one wolne i będą mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. Postulowała zalegalizowanie aborcji, by państwo mogło sprawować kontrolę nad tego rodzaju zabiegami, a kobiety nie musiałyby korzystać z aborcyjnego podziemia. Sanger powtarzała, że większość z tych groźnych dla zdrowia i życia zabiegów można by uniknąć, gdyby każda kobieta miała możliwość zabezpieczenia się przed niechcianą ciążą. Warunkiem koniecznym było jednak podniesienie poziomu edukacji seksualnej oraz zalegalizowanie antykoncepcji.
Sto lat temu jedyną dostępną wiedzą w USA na ten temat antykoncepcji była zalecana przez lekarzy… abstynencja. Przyczyną tego stanu było przyjęte w 1873 roku przez władze Prawo Comstocka, na mocy którego zabroniono rozpowszechniania „treści obscenicznych” – za za takie uznano również informowanie o antykoncepcji i aborcji.
Sanger postanowiła edukować kobiety na własną rękę i rozprowadzała broszury wśród młodych kobiet, wyjaśniając w jaki sposób ich prawa są ograniczane i jak mogą to zmienić. Od 1912 roku prowadziła kolumnę w socjalistycznej gazecie „NY Call” pt. „Co każda dziewczyna powinna wiedzieć”. Wiele z publikowanych tam porad dziś uznaje się za szkodliwe i groźne dla zdrowia. Zalecała ona swoim czytelniczkom stosowanie „ziołowych środków o działaniu aborcyjnym”, m.in.: płukanie pochwy lizolem i dwuchlorkiem rtęci! W 1914 roku zaczęła wydawać miesięcznik „The Woman Rebel” (Zbuntowana kobieta), którego mottem stał się tytuł pierwszego wydrukowanego w nim artykułu, „Bez bogów, bez panów” krytykujący: „zdegenerowaną instytucję” małżeństwa, kapitalizm jako „niemoralną eksploatację”, a także czystość seksualną jako „obsceniczną pruderię”. „The Woman Rebel” propagował wiedzę na temat fizjologii kobiety, antykoncepcji i kontroli urodzin. Miesięcznik wzbudzał wiele kontrowersji i narażał się władzy. Sama Margaret również była przedmiotem krytyki, ponieważ w atmosferze skandalu rozwodziła się ze swoim pierwszym mężem, Williamem Sangerem – przyczyną rozstania miała być zbyt duża swoboda Margaret w kontaktach seksualnych z mężczyznami.
Ostatecznie działalność Sanger uznano za wywrotową i jeszcze w 1914 roku wydano nakaz jej aresztowania za naruszenie ustawy zakazującej publikacji „nieprzyzwoitych treści”. Do tego momentu Margaret rozdystrybuowała ponad 100 tys. egzemplarzy ulotki pt. „Family Limitation” (Ograniczenie rodziny) poświęconej różnym środkom antykoncepcji. Obawiając się więzienia, Margaret opuściła Stany Zjednoczone i wyleciała do Europy. Do Ameryki wróciła po roku, kiedy władze, pod naciskiem opinii publicznej, zdecydowały się na wycofanie zarzutów.
W 1916 roku Sanger otworzyła pierwszą nielegalną klinikę planowania rodziny ulokowaną w nowojorskiej dzielnicy imigrantów, Brownsville. Celem tej placówki była nie tyle edukacja jak planować ciąże, co… kontrola urodzin. Za przeprowadzenie „szkodliwych zabiegów medycznych” i rozprowadzanie środków antykoncepcyjnych władze wydały nakaz aresztowania całego zespołu kliniki. Sąd wyznaczył kaucję w wysokości 500 dolarów, które szybko zostały wpłacone. Margaret wyszła z więzienia i wróciła do swojej kliniki, gdzie po kilu dniach znów pojawiła się policja. Tym razem Sanger została skazana na 30 dni więzienia. Mogła uniknąć wyroku, gdyby obiecała, że nie naruszy więcej obowiązującego prawa, ale na takie ustępstwa nie chciała się zgodzić, ponieważ nie uznawała prawa, które nie chroniło zdrowia i życia kobiet.
Te aresztowania tylko zwiększały jej popularność wśród kobiet. Amerykanki ze wszystkich stanów wysyłały do niej listy z prośbami o porady w kwestiach związanych z seksem, pytały wprost jak uniknąć ciąży. Margaret zaczęła jeździć po kraju z wykładami. Niestety działalność Sanger od 1917 roku związana jest nie tylko z edukacją seksualną. W tym czasie publicznie zaangażowała się w popularyzację idei eugenicznych. Otwarcie popierała tezy Ernsta Rüdina, twórcy hitlerowskiego planu higieny rasowej. Jej pismo „The Birth Control Review” wydawane od 1917 roku propagowało wprowadzenie przymusowej sterylizacji i aborcji dla osób „nieprzystosowanych" (m.in. chorych umysłowo, niedorozwiniętych czy takich, które „nie prezentują sobą szczególnych wartości dla rasy ludzkiej”). Margaret napisała przedmowę do rasistowskiej pracy Lothropa Stoddarda (amerykańskiego pisarza i publicysty, który promował eugenikę i opowiadał się za ograniczeniem napływu emigrantów do USA), w którym postulowano wprowadzenie różnorakich ograniczeń ze względu na kryteria rasowe. To właśnie ta jej działalność sprawiła, że otrzymała zaproszenie do Silver Lake, gdzie w 1926 wystąpiła z przemową na zgromadzeniu Ku Klux Klanu.
W latach 30. Margaret próbowała wywołać ogólnopaństwową dyskusję na temat obowiązującego prawa. Jej wysiłki przez długi czas nie spotkały się z żadnym odzewem. Zamówiła nawet specjalne diagramy z Japonii, przedstawiające różne metody antykoncepcji. Diagramy te zostały skonfiskowane przez władze, a Sanger znów stanęła przed sądem, na czym jej najbardziej zależało. Rozprawie towarzyszyła poważna, merytoryczna dyskusja, a podniesione argumenty sprawiły, że zarzuty wobec edukatorki zostały oddalone, a rok później – w 1937 roku – Amerykański Związek Medyczny postanowił włączyć antykoncepcję do zakresu podstawowych usług lekarskich oraz zawrzeć stosowne informacje o niej w podręcznikach dla studentów medycyny.
W 1939 roku o działalności Margaret stało się głośno za sprawą „Projektu Murzyn” (Negro Project). Sanger otworzyła specjalną klinikę na południu Stanów, w której przyjmowano czarnoskóre kobiety. Co do tego, jakie było prawdziwe przeznaczenie tej placówki, toczą się do dziś dyskusje. Część źródeł podaje informacje, że celem „Projektu Murzyn” było oficjalne poparcie działania nazistów i realizacja programu eugenicznego – mówiąc wprost: celem była eksterminacja czarnoskórej populacji. Zrozpaczone kobiety miały przychodzić do Sanger, by pozbyć się niechcianych ciąż. Margaret wykonywała aborcję, a przy okazji sterylizowała kobiety. Z kolei strony, takie jak politifact.com czy gazety o bardziej lewicowych poglądach podały, że te oskarżenia są bezpodstawne, a celem „Projektu Murzyn” miało być założenie sieci klinik kontroli urodzeń dla czarnoskórych – klinik takich samych jak te, które powstały dla białych kobiet w 1916 i w 1923 roku. Obrońcy Sanger przekonują, że jej działania miały na celu wsparcie kobiet na Południu, gdzie panowała segregacja rasowa. W pierwszej klinice, która tam powstała, cały zespół tworzyli czarnoskórzy pracownicy. Co więcej, Sanger cieszyła się poparciem W. E. B. Du Bois, jednego z czołowych działaczy przeciwko dyskryminacji rasowej.
Po wojnie Sanger była przewodniczącą American Birth Control League, która zmieniła nazwę na International Planned Parenthood Federation w celu uniknięcia niekorzystnych skojarzeń z eugeniczną działalnością nazistów. W latach 1952–1959 Sanger była przewodniczącą tej największej wówczas prywatnej organizacji zajmującej się problemami planowania rodziny. Działanie tej instytucji również nie jest w pełni przejrzyste. Przeciwnicy Sanger wskazują, że umożliwiała ona tysiące nielegalnych aborcji. Jednak sama Margaret była przeciwna tym zabiegom i uważała, że lepiej zapobiegać ciąży, niż później ją usuwać. Co więcej, jej organizacja nie przeprowadzała tego typu zabiegów aż do 1973 roku, kiedy to aborcja została zalegalizowana w USA. Jednak w 2008 roku wobec Planned Parenthood wysunięto zarzuty o działalność eugeniczną i rasistowską, w związku z przyjmowaniem przez nią dotacji finansowych ze szczególnym wskazaniem, że mają być one wykorzystane w promowaniu aborcji w środowisku czarnoskórych obywateli USA. Zwrócono także uwagę, że w 2006 roku na 1,2 mln aborcji w USA ponad 680 tys., czyli 56 procent, przeprowadzono u czarnoskórych kobiet. I choć ostatecznie te zarzuty oddalono, to jednak nadal są wykorzystywane przez przeciwników Sanger jako dowód jej niemoralnego zaangażowania. Warto jednak zaznaczyć, że pozew wniesiono w 2008 roku, powołując się na statystyki z 2006 roku. Sanger nie żyła już od 40 lat…
Last, but not least – bezsprzecznie zawdzięczamy Margaret Sanger tabletki antykoncepcyjne. Od 1912 roku marzyła o stworzeniu doustnego środka, zapobiegającego ciąży. Gdy poznała Gregory'ego Pincusa, mogła wreszcie zrealizować swoją wizję. Margaret pozyskała od sponsorów fundusze na przeprowadzenie badań, których efektem było stworzenie pierwszej doustnej tabletki o nazwie Enovid. Produkcja pigułek rozpoczęła się w 1960 roku. Ostatecznie działania Margaret przyczyniły się do wydania w 1965 roku przez Sąd Najwyższy w USA decyzji o zalegalizowaniu regulacji urodzeń także wśród małżeństw. Kilka miesięcy później Sanger zmarła w wieku 87 lat.
Fot. wikipedia.org