Shelley urodziła się 30 sierpnia 1797 roku. Jej matka, Mary Wollstonecraft (autorka słynnego tekstu „Wołanie o prawa kobiety”) zmarła jedenaście dni po narodzinach córki. Mary wychował ojciec, William Godwin, liberalny polityk i filozof. Zapewnił jej nieformalne, aczkolwiek gruntowne wykształcenie. Od najmłodszych lat zachęcał ją do studiowania filozofii. Mała Mary mogła korzystać z imponującej biblioteki ojca. W ich domu często gościli poeci, politycy, krytycy. Córka Godwina obserwowała ich świat, przysłuchiwała się ich dyskusjom, wreszcie sama stała się częścią tego elitarnego towarzystwa.
Godwin nie umiał dobrze zarządzać pieniędzmi. Pokaźna fortuna szybko zaczęła się kończyć. Pozbawiony znaczących środków umożliwiających aktywną działalność literacką, znalazł ratunek w drugim małżeństwie z Mary Jane Clairmont, wykształconą i dość majętną kobietą. Daleko szukać nie musiał, była jego sąsiadką. Wkrótce okazało się jednak, że majątek nowej żony nie rozwiązał wszystkich problemów finansowych. W tym czasie do Anglii przyjechał Percy Bysshe Shelley. W młodości Shelley czytał dzieło Godwina, „Political Justice”. Zafascynowany przedstawionymi w nim teoriami, chciał poznać autora. Okazja natrafiła się, gdy przemierzał okolicę w pobliżu posiadłości Godwina. Napisał do niego list, w którym przedstawił się jako syn właściciela majątku w Sussex i spadkobierca ogromnej fortuny. William zaprosił Shelleya bez wahania do siebie.
Mary Shelley
Mary poznała Shelleya w przerwie pomiędzy dwoma wyjazdami do Szkocji, gdzie mieszkała w domu Williama Baxtera i jego rodziny. Oficjalnie jej pobyt na północy był uzasadniony koniecznością poprawy stanu zdrowia. Jednak badacze wskazują jeszcze dwie inne możliwości. Jedną z nich miało być dążenie macochy do odseparowania Mary od ojca, by ten zajął się tylko dziećmi z drugiego małżeństwa. Jako inna przyczyna podawane są obawy Williama co do wykształcenia córki. Jej nadzwyczajne zamiłowanie do wiedzy jednocześnie imponowało mu i przerażało go. Postanowił wysłać córkę do dalszej rodziny, by mogła poznać inne poglądy i styl życia. Gdy Mary wróciła z pierwszego pobytu u Baxterów, w jej domu gościł już Shelley ze swoją żoną, Harriet. Później wracał wielokrotnie do posiadłości Godwina, ale już bez żony. Percy i Mary toczyli ze sobą długie dysputy na temat filozofii i polityki. On imponował jej aparycją i swoją wiedzą, ona urzekła go inteligencją. Gdy Mary kończyła 17 lat, mieli już ze sobą romans. Swój związek utrzymywali w tajemnicy, a spotykali się ponoć wyłącznie nocami nad grobem matki Mary. Gdy romans wyszedł na jaw, wywołał skandal. Żona Percy'ego spodziewała się akurat ich drugiego dziecka. By uciec przed plotkami i oskarżeniami, kochankowie wyjechali do Europy. W podróż zabrali ze sobą przyrodnią siostrę Mary, Claire Clairmont (jej prawdziwym imieniem było Jane, ale zmieniła je w 1816 roku), tym samym przyszła pisarka znacznie pogorszyła swoją i tak już złą relację z macochą.
Narodziny potwora
W 1816 roku, cała trójka spędzała lato nad Jeziorem Genewskim z Lordem Byronem i Johnem Williamem Polidorim. Mary sama przedstawiała się wtedy jako „pani Shelley”. Towarzystwo zgromadzone w Villi Diodati było zmuszone do przesiadywania pod dachem, ponieważ pogoda nie sprzyjała zwiedzaniu. Europę nawiedzały burze i ulewy, odnotowano najniższą od stuleci temperaturę. Byron w swoim wierszu pt. „Ciemność” tak pisał o tamtych wydarzeniach: I wszystkie namiętności zatłumiła trwoga./ Serce rodu ludzkiego jedną żądzą biło,/ Cały ród ludzki prosił o jedno u Boga:/O światło. Podczas jednej z takich deszczowych nocy zgromadzeni w Villi literaci umilali sobie czas czytaniem niemieckich opowieści o duchach. To właśnie wtedy Lord Byron zaproponował, by każdy z nich stworzył własne opowiadanie. Mary wspominała tamto lato w okolicy Genewy: Było wyjątkowo zimno i deszczowo, i wieczorami zbieraliśmy się przy kominku, delektując się niemieckimi opowiadaniami o duchach. Te baśnie budziły w nas chęć, by je naśladować. Dwoje przyjaciół oraz ja postanowiliśmy, każde z osobna, wymyślić historię opartą na fenomenach nadprzyrodzonych.
Jezioro Genewskie
Frankenstein miał się jej przyśnić. W śnie widziała ubranego w biały fartuch mężczyznę, który pochylał się nad stołem w laboratorium. Po przebudzeniu Mary od razu zaczęła pisać. Tak powstała historia doktora Frankensteina owładniętego myślą stworzenia człowieka doskonałego. Jego działania w końcu doprowadzają do ożywienia potwora, który został „zszyty” z kawałków pochodzących z różnych ciał zmarłych ludzi. Monstrum chciało tylko miłości, ale jego wygląd był tak odrażający, że świat odrzucił istotę stworzoną przez szalonego naukowca. Wtedy „dziecko” doktora Frankensteina zwróciło się przeciwko ludzkości i zaczęło zabijać. Z początku to miało być krótkie opowiadanie, ale Shelley przekonał Mary, by stworzyła swoją pierwszą poważną powieść. Dwa lata później ukazała się książka „Frankenstein albo współczesny Prometeusz” – opublikowana anonimowo z dedykacją dla Williama Godwina. To właśnie z powodu tej dedykacji przez długi czas autorstwo przypisywano Percy’emu. Kiedy wyszło na jaw, że to Mary jest autorką, powieść była już niezwykle popularna – w 1831 roku została okrzyknięta najlepiej sprzedającą się książką nie będącą serią. W tym samym roku opublikowano kolejną wersję, z nowym wstępem napisanym przez autorkę.
Istnieją jednak zastrzeżenia co do rzeczywistego autorstwa powieści. Przyczyną tych kontrowersji jest ingerencja Percy’ego w tekst. Nie jest jasne, w jakim stopniu przyczynił się on do ostatecznego kształtu książki – czy były to tylko redaktorskie poprawki, czy może zmiany w toku narracji i samej fabuły? Jeszcze za życia Mary powieść była wznawiana kilkakrotnie, za każdym razem w zmienionej wersji. Sama pisarka w przedmowie do pierwszego wydania zaznaczyła, że książka nigdy by się nie ukazała w takiej postaci, gdyby nie namowy jej męża.
Śmierć za śmiercią
Pod koniec 1816 roku kochankowie wrócili wraz z Claire do Anglii. Z początku Mary miała nadzieję, że ojciec wesprze ich finansowo, ale szybko okazało się, że Godwin nie ma zamiaru utrzymywać z córką jakiegokolwiek kontaktu. Cała trójka osiedliła się niedaleko Bath, z dala od wścibskich oczu, gdzie mieli nadzieję ukryć ciążę Claire, która nosiła w sobie dziecko Lorda Byrona. W październiku tego roku starsza siostra przyrodnia Mary, Fanny Imlay (córka jej matki z nieślubnego związku z żołnierzem Gilbertem Imlayem) popełniła samobójstwo. Kilka dni wcześniej Mary otrzymała od niej list, w którym siostra opisała jak bardzo jest nieszczęśliwa. Mary nie zdążyła jej odpowiedzieć… Miesiąc później zabiła się żona Shelleya, Harriet. Jej ciało wyłowiono z jeziora w Hyde Parku w Londynie. Jeszcze w grudniu tego roku Mary i Percy wzięli ślub. Ciągłe problemy finansowe, rosnące długi i skandaliczna śmierć pierwszej żony Shelleya sprawiły, że Percy’emu groziło więzienie i utrata praw do opieki nad dziećmi. Shelleyowie i Claire wraz z jej córką Albą postanowili wyjechać do Włoch. Wyruszyli w 1818 roku i nie zamierzali wrócić.
Rysunek przedstawiający doktora Frankensteina przy pracy
Wątpliwy raj
W swoich dziennikach Mary niejednokrotnie powtarzała, że pobyt we Włoszech był dla niej spełnieniem marzeń, że żyło jej się tam jak w raju. Był to niezwykle płodny okres w twórczości obu małżonków. Niestety w trakcie podróży po kraju zmarły ich dzieci, jedno w Wenecji, a drugie w Rzymie. Autorka Frankensteina popadła w głęboką depresję i odsunęła się od Percy’ego. Ten szukał ukojenia w ramionach innych kobiet. Mary wierzyła w wolną miłość i brak „wyłączności” nawet po ślubie, dlatego zdrady męża nie przeszkadzały jej zbytnio. Sama również nie była mu wierna, ale w pamiętnikach zawsze podkreślała, że to Percy jest jej jedyną miłością. Po narodzinach ich czwartego i ostatniego dziecka stan psychiczny Mary znacznie się poprawił. Percy Florence Shelley urodził się 12 listopada 1819 roku we Florencji (stąd jego drugie imię) i był jedynym dzieckiem małżonków, które dożyło dorosłości.
W 1822 roku Percy Shelley utonął podczas sztormu we Włoszech. Statek Don Juan zatonął wraz z poetą i jego dwoma przyjaciółmi. Ciała mężczyzn wyłowiono po kilku dniach. Mary owdowiała w wieku 25 lat. Gdy po roku skończyły się jej pieniądze, wróciła do Anglii. Przez jakiś czas mieszkała u swojego ojca i macochy, ale łączyły ich chłodne relacje. William Godwin wciąż miał za złe córce jej romans i ucieczkę z kraju.
Kobieta pracująca
Mary musiała sama zadbać o utrzymanie dziecka, zaczęła więc znowu pisać. Jej teść, Sir Timothy Shelley nie pochwalał stylu życia, który obrał jego syn, Percy. Nie przeszkodziło mu to jednak, aby zaproponować Mary po powrocie do Anglii wsparcie finansowe, pod warunkiem, że odda mu wyłączną pieczę nad edukacją wnuka. Pisarka bez wahania odrzuciła propozycję teścia. W tym wypadku Shelley zgodził się wspomagać Percy’ego Florence’a tylko częściowo. By utrzymać siebie i dziecko Mary publikowała swoje opowiadania, pamiętniki z podróży oraz wiersze męża. Jednak po jednej z takich publikacji Sir Timothy Shelley wpadł w furię i zakazał jej drukowania kolejnych. Autorka „Frankensteina…” zaprzestała tej działalności, ale wciąż robiła korekty tekstów męża publikowanych przez inne wydawnictwa. To właśnie wtedy zaczęła pracę nad swoją ostatnią powieścią, „Ostatni mężczyzna”. Dopiero po śmierci teścia, Mary i jej syn mogli cieszyć się pełną swobodą materialną. Percy Florence Shelly został spadkobiercą majątku Sussex.
Kadr z filmu „Frankenstein” z roku 1931
Spotkanie z nieuchronnym
Percy Florence Shelley ożenił się w 1848 roku, a jego związek był bardzo udany. Wraz z żoną przygarnęli matkę i opiekowali się nią aż do jej śmierci w 1851 roku. Pod koniec życia Mary ciężko chorowała i cierpiała na paraliżujące bóle głowy. Prawdopodobną przyczyną śmierci był rak mózgu. Mary Shelley zmarła w wieku 53 lat.
„Frankenstein albo współczesny Prometeusz” to książka prekursorska dla literatury science fiction. W swojej powieści Mary Shelley opierała się na ówczesnych dokonaniach medycyny, by zachować jak największe pozory prawdopodobieństwa opisanych zdarzeń. Choć to Frankenstein przyniósł swojej twórczyni największą sławę, to najlepsze powieści Mary Shelley reprezentują zupełnie inny gatunek – literaturę podróżniczą – i są bardziej cenione przez krytyków.
Do lat 70. XX wieku Mary Shelley była znana jedynie jako żona sławnego poety. Jej własne dokonania literackie stanowią przedmiot badań od niedawna. Ta utalentowana pisarka – kobieta, której życie nie szczędziło osobistych tragedii – stworzyła jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci kultury popularnej. Niektórzy badacze uważają, że Mary Shelley napisała powieść o sobie samej – historię jednostki odrzuconej i niechcianej, która pragnęła jedynie miłości.
Mary Shelley; kadr z filmu „Frankenstein” z roku 1931
Fot. wikipedia.org, youtube.com