Marie Stopes urodziła się w Edynburgu w 1880 roku jako najstarsza córka znanych naukowców. Ojciec, paleontolog, zaraził ją miłością do botaniki, co zaowocowało późniejszymi odkryciami dokonanymi przez Marie w dziedzinie flurologii i geologii. Matka – znawczyni Shakespeare’a i działaczka na rzecz praw kobiet – była dość powściągliwa w okazywaniu swoim córkom uczuć, co spowodowało, że Marie nigdy nie zbudowała z nią ciepłej i trwałej relacji. Jednak obojgu rodzicom zawdzięczała swój pociąg do wiedzy.

           

Gdyby nie botanika…

Początki kariery naukowej nie wskazywały na późniejszy sukces Marie. Jej edukacją w dzieciństwie zajęła się matka, która nauczała córki w domu. Jednak domowe nauczanie nie przyniosło oczekiwanych efektów i Stopesowie posłali dzieci do żeńskiej szkoły w Edynburgu. Marie uczyła się z trudem, ale nadrabiała to zapałem i pracowitością. Po ukończeniu szkoły rozpoczęła studia na University College w Londynie, gdzie uczyła się botaniki i geologii. Dyplom otrzymała już w 1902 roku, w zaledwie dwa lata od rozpoczęcia nauki. Osiągnęła to dzięki uczestnictwu w zarówno dziennych, jak i nocnych kursach. Miała wtedy 22 lata – była najmłodszą osobą, która otrzymała dyplom uniwersytecki. Marie kontynuowała edukację w Monachium, gdzie w 1904 roku zdobyła tytuł doktora nauki i filozofii. Zaoferowano jej posadę na uniwersytecie w Manchesterze, którą skwapliwie przyjęła. Wysoki tytuł naukowy zapewnił jej szacunek oraz możliwość wyjazdów za granicę, gdzie mogła prowadzić wymarzone badania. W 1907 roku wyruszyła do Japonii, gdzie spędziła półtora roku. W tym czasie skrupulatnie prowadziła dziennik, w którym spisywała postępy w pracach oraz notowała swoje spostrzeżenia na temat kultury azjatyckiej. Po powrocie kontynuowała badania dotyczące wydobycia skamielin i metod ich datowania. Wykryła błędy w określeniu początku i końca epok paleologicznych. Podczas kolejnego wyjazdu poznała botanika Reginalda Rugglesa Gatesa, z którym w 1911 roku wzięła ślub. Po trzech latach małżeństwo rozpadło się, a w pozwie rozwodowym Marie wniosła o anulowanie małżeństwa z powodu braku jego konsumpcji, Gates był impotentem.

 

Nieoczekiwana sława

Osobiste doświadczenia małżeńskie zainspirowały Stopes do napisania książki. Chciała dać kobietom poradnik, który uchroni je przed takimi trudnymi doświadczeniami, jakie stały się jej udziałem. Pisać zaczęła jeszcze przed uzyskaniem rozwodu, w 1913 roku. Skupiała się przede wszystkim na swojej wizji, jak powinien wyglądać związek i seks małżeński. Podkreślała, że seks może być przyjemnością, a nie przykrym obowiązkiem kobiety, który prowadzi wyłącznie do przedłużenia rodu. W 1914 roku Stopes poznała Margaret Sanger, dla której Anglia stała się schronieniem – Sanger uciekła ze Stanów Zjednoczonych, by uniknąć więzienia. Podczas jednych z przemówień Amerykanki, Marie znajdowała się na widowni. Po wykładzie Marie pokazała Sanger swoje notatki i poprosiła o radę w sprawie rozdziału dotyczącego antykoncepcji. Margaret pokazała jej wtedy tablice sprowadzone z Francji, na których prezentowano podstawowe metody zabezpieczania się przed ciążą. Jeszcze tego samego roku książka Stopes była gotowa. Zaniosła rękopis do kilku wydawnictw, ale żadne nie zdecydowało się na jego publikację. Seks był wtedy tematem tabu, ignorowano lub wręcz negowano jego znaczenie i konsekwencje. Poradnik Marie Stopes byłby skandalem – żadne wydawnictwo nie chciało narażać się na zarzuty o nieobyczajne publikacje.

Sytuacja zmieniła się, gdy Stopes poznała Humphreya Verdona Roego – filantropa zafascynowanego możliwością kontroli urodzeń. Zakochali się w sobie i pobrali. Wsparcie Roego sprawiło, że książka Marie – „Married Love” – w 1918 roku pojawiła się na księgarskich półkach. W dwa tygodnie sprzedano dwa tysiące egzemplarzy, a w ciągu roku publikację wznawiano pięciokrotnie. Marie Stopes stała się słynna z dnia na dzień – kobiety z całego Królestwa pisały do niej listy z prośbami o porady w sprawach seksu i metod antykoncepcyjnych. Sukces „Married Love” zachęcił edukatorkę do napisania drugiej książki pt. „Wise Parenthood” (Mądre rodzicielstwo), która również cieszyła się popularnością, choć już nie tak dużą jak pierwsza książka.

W 1919 roku Marie przyjęto do szpitala w 10. miesiącu ciąży. Ponad trzydziestodniowe opóźnienie zagrażało coraz bardziej matce i dziecku – poród był konieczny. Stopes jednak pokłóciła się z doktorami o metodę rodzenia. Chciała rodzić na kolanach, ale lekarze zdecydowanie odmówili. Dziecko urodziło się martwe, a lekarze uznali, że to przez chorobę – syfilis. Jednak po wykonaniu dodatkowych badań wykluczono taką możliwość. Marie oskarżyła personel o zamordowanie jej dziecka. Przyczyną ogólnie złego przebiegu ciąży mógł być fakt, że pierwsze dziecko Stopes urodziła w wieku 38 lat. Badacze nie wskazują jednak bezpośredniej przyczyny śmierci dziecka. 

Po powrocie do zdrowia edukatorka postanowiła rozpocząć publiczną debatę na temat seksualności i antykoncepcji. Niestety bez powodzenia. Nie udało jej się dotrzeć do najniższych warstw społeczeństwa, choć próbowała – na przykład pisząc odezwę do pracujących matek. Brak reakcji ze strony kobiet-robotniczek zmusił Marie do zmiany metod – napisała list do biskupów, w którym wyjaśniła cele swojej działalności. Miała nadzieję, że jego treść zostanie ujawniona na konferencji anglikańskich biskupów. Duchowni nie byli jednak otwarci na idee głoszone przez Marie i odrzucili jej postulaty. Katoliccy duchowni skrytykowali ją znacznie ostrzej niż anglikańscy biskupi – księża nazwali działalność Stopes źródłem zła i prostytucji, i przypominali, że zgodnie z nauką Kościoła nie można oddzielić seksu od prokreacji. Marie była oburzona, ale nie zamilkła. Do końca życia prowadziła własną wojnę z biskupami.

 

Pierwsza w Europie

W 1921 roku Marie i jej mąż otworzyli pierwszą klinikę urodzeń w Europie (podobną Margaret Sanger prowadziła już w Stanach Zjednoczonych). Placówka znajdowała się w północnym Londynie i była otwarta dla wszystkich zamężnych kobiet, które chciały pozyskać wiedzę w sprawach związanych z seksem i rodzicielstwem. Przyjmując jedynie mężatki, Marie uniknęła zarzutów o szerzenie publicznego zgorszenia i deprawowanie młodych, niezamężnych kobiet. Dzięki temu nie spotkał jej los Margaret Sanger, która za swoją działalność została ukarana więzieniem. W klinice Marie testowano różne metody antykoncepcji, głównie na pacjentkach. Stopes oskarżano również o zabijanie dzieci podczas wykonywania aborcji, ale sama edukatorka była przeciwna tego typu zabiegom i ich nie przeprowadzała.

W ciągu siedmiu lat po otwarciu kliniki w Londynie, Marie stworzyła klinikę objazdową, by dotrzeć do mniejszych miejscowości, a tym samym do niższych warstw społecznych. Chciała popularyzować antykoncepcję wszędzie tam, gdzie tylko to było możliwe. Niestety klinika została spalona przez kobietę, która utrzymywała, że działała z nakazu samego Boga.

 

Mroczne czasy

Popularność kliniki była tak duża, że w 1925 roku siedzibę przeniesiono do centrum Londynu, do znacznie większego budynku. W tym miejscu instytucja działała aż do 2015 roku. Marie stworzyła sieć podobnych ośrodków w całej Wielkiej Brytanii. Lata 30. i 40. położyły się cieniem na dorobku Marie Stopes. Jej przeciwnicy przypominają dziś, że sprzyjała Hitlerowi. Była zwolenniczką eugeniki, jawnie pisała w swoim newsletterze „British Control News”, że dopuszcza konieczną sterylizację. Co więcej edukatorka miała podarować samemu Fuhrerowi tomik poezji w dowód przyjaźni. Hitler chyba jednak nie był zainteresowany działalnością Stopes. Po objęciu władzy zażądał, by wszystkie kopie dzieł Marie, wydane w Niemczech, zostały spalone – w III Rzeszy spełnienie seksualne kobiet i eugenika nie szły w parze. Dziś badacze biografii Marie Stopes nie są pewni, czy rzeczywiście popierała działania Hitlera. Nie ulega wątpliwości, że propagowała eugenikę oraz postulowała przymusową sterylizację. Reszta pozostaje jednak w sferze domniemań.

 

Dziś to marka

Klinika edukatorki przekształciła się w globalną markę – Marie Stopes International – która zajmuje się edukacją seksualną, działalnością położniczą, popularyzowaniem skutecznych metod planowania rodziny na całym świecie, w szczególności zaś w krajach Trzeciego Świata. Początkowo instytucję, zgodnie z ostatnią wolą Marie, przejął Związek Eugeniczny. Marie Stopes zmarła 2 października 1958 roku, w swoim domu, po długiej walce z rakiem piersi. Jej działalność ostatecznie miała znacznie mniejszy zasięg niż działalność Margaret Sanger, jednak to właśnie Stopes otworzyła pierwszą w Europie klinikę planowania rodziny. Podjęła próbę przełamania pruderyjnej obyczajowości i zmiany sposobu postrzegania seksu – nie tylko jako aktu prokreacyjnego, ale przede wszystkim wyjątkowego momentu bliskości dostarczającej po prostu przyjemności.

Fot. wikipedia.org